Ana Türkçe Dönemi

Türkçe, tarihi tahmini olarak 4500-5000 yıl öncesine kadar uzanan dünyanın en köklü dillerinden biridir. Türkçenin tarihi devreleri ele alınırken Türkçenin ilk dönemlerini göstermek için genellikle İlk Türkçe (Pre-Turkish) ve Ana Türkçe (Proto Turkish) gibi isimlendirmeler yapılmıştır. İlk Türkçe, Türkçenin milattan önceki dönemleri için yapılan genel bir isimlendirmedir. Çuvaş Türkçesinin diğer Türk dillerinden bu devrede ayrıldığı kabul edilmektedir. İlk Türkçe döneminden sonra milat sıralarında başladığı kabul edilen Ana Türkçe dönemi gelir.

Ana Türkçe, yukarıda da belirtildiği gibi milat sıralarında başlar ve bu dönem, Türkçenin yazılı ilk ürünlerinin ortaya çıktığı Eski Türkçe dönemine kadar devam eder. Çağdaş Türk lehçelerinden Çuvaşça hariç diğerlerinin tamamı Ana Türkçeye dayanır. Yazılı herhangi bir kaynak elde mevcut olmasa da araştırmacılar ana Türkçenin ses özelliklerini şu şekilde sıralarlar:

1. Diğer Türk yazı dillerindeki z ve ş’ye karşılık Çuvaş Türkçesinde sırasıyla r ve l yer alır. İşte bir r/l dili olan Çuvaş Türkçesi, Ana Türkçe içinde yer almaz. O, diğer kollardan İlk Türkçe döneminde ayrılmıştır. Çuvaşça dışındaki diğer Türk lehçeleri ise bir z/ş dili olan Ana Türkçeye dayanırlar.

2. Ana Türkçede ünlü uzunlukları korunmaktadır. Ana Türkçede uzun ünlünün varlığı bugün yaşayan Türk lehçelerinden Yakutça, Türkmence ve Halaçça gibi lehçelerdeki örnekler yardımıyla düşünülmüştür. Uzun ünlü meselesi Türkçenin tartışmalı konularından biri olsa da Talat Tekin ve onun konuyla ilgili eserinden sonra meseleye farklı yaklaşımlar başlamıştır.

3. Halaççadaki kelime başı h- sesi dolayısıyla Ana Türkçenin Ana Altaycada var olduğu düşünülen *p- sesini koruduğu kabul edilmiştir. Diğer Türk yazı dillerinde görülmeyen bu özelliğin Halaççada görülmesi Türkologlarca bu lehçeye özel bir ilgiye sebep olmuştur.

4. Ana Altayca’nın ‘n-, ń-, d-, y-, c-’ ünsüzleri İlk Türkçenin ikinci döneminde y- sesinde birleşmişlerdi. Bu kelime başı ünsüzleri Ana Türkçe döneminde de y- idiler. Bugün Türk lehçelerinde görülen kelime başı y-, j-, c-, ç, Ø- gibi seslerin tamamı Ana Altaycadaki bu y- sesine gitmektedir.

5. Söz sonundaki kısa ünlüler bu dönemde düşmüştür: İT. *kona- > AT. kon-, İT. *alı- > AT.

Prof. Dr. Ahmet MERMER