Cümlenin Anlamı
Olumlu Cümle
Fiil cümlelerinde eylemin gerçekleşebileceğini veya gerçekleştiğini, isim cümlelerinde bir durumun var olabileceğini veya olduğunu anlatan cümlelerdir.
Aslında Türkçedeki bütün cümleler olumludur. Olumsuz cümleler olumlu cümledeki yükleme getirilen eklerle veya yüklemden sonra getirilen sözcüklerle yapılır.
Örnekler:
Önce arabanın ruhsatını verdi, sonra parayı aldı. (Olumlu fiil cümlesi)
Bu güzel insanlar insanca davranmalıyız. (Olumlu fiil cümlesi)
Ekipler içinde en iyi, biz çalışıyorduk. (Olumlu fiil cümlesi)
Elindeki ekmekten azıcık da bana verdi. (Olumlu fiil cümlesi)
Fakültenin en başarılı öğrencisi, bendim. (Olumlu isim Cümlesi)
Bunca problemi göğüsleyen kurumun müdürüyüm. (Olumlu isim Cümlesi)
Sana soracak pek çok sorum var. (Olumlu isim Cümlesi)
Olumsuz Cümle
Fiil cümlelerinde eylemin gerçekleşmediğini veya gerçekleşmeyeceğini, isim cümlelerinde bir durumun var olmadığını veya olmayacağını anlatan cümlelerdir. Olumlu bir fiil cümlesini olumsuz yapmak için, fiil olan yükleme "-me,-ma" olumsuzluk eki getirilir. Olumlu bir isim cümlesini olumsuz yapmak için ise isim olan yüklemden sonra "değil" sözcüğü ile "-sız,-siz" eki getirilir.
Örnekler:
Beni arayıp sorar. (Olumlu fiil cümlesi)
Beni arayıp sormaz. (Olumsuz fiil cümlesi)
Kapını çalan bendim. (Olumlu fiil cümlesi)
Kapını çalan ben değildim. (Olumsuz isim cümlesi)
Akşama kadar beni beklemiş. (Olumlu fiil cümlesi)
Akşama kadar beni beklememiş. (Olumsuz fiil cümlesi)
Buradaki insanlar çok düşünceli. (Olumlu isim cümlesi)
Buradaki insanlar çok düşüncesiz. (Olumsuz isim cümlesi)
NOT1: Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur. Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.
Yarın size geliyoruz. (Biçimce ve anlamca olumlu)
Yarın size gelmiyoruz. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
NOT2: Biçimce olumlu her cümle anlamca olumlu olmayabilir.
Ne sordun ne haber gönderdin. (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
NOT3: Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük tekse o cümle anlamca da biçimce de olumsuzdur. Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük çiftse o cümle biçimce olumlu anlamca olumsuzdur.
Hala yanıma gelmiş değil. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
Ben seni sevmiyorum değilim. (Biçimce olumsuz anlamca olumlu)
Soru Cümlesi
İçinde soru anlamı bulunan; bir konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere soru cümlesi denir.
Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir.
Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek? (Özne)
Babası çocuğa ne getirmiş? nesne
Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? (Zarf tümleci)
Daha sonra nereye gidecekler? (Dolaylı tümleç)
Cümlelerde soru anlamı soru sıfatları, soru zarfları, soru zamirleri, soru edatları, soru eki ve tonlama yoluyla sağlanır.
"mi" soru ekiyle:
Soru eki sadece yüklemin değil, diğer öğelerin ve unsurların da sorusunu hazırlar.
Son sözünüz bu mu anneciğim?
Hiç mi anlatacak bir şeyin yok?
Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız?
Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer?
Soru eki değişik anlamlar katabilir:
Beni biraz dinler misiniz? (istek, rica)
Sessiz olabilir miyiz? (uyarı)
Bu su da içilir mi? (beğenmeme)
Bütün bunları ben mi söylemişim? İnkâr, kabullenmeme
Soru sıfatlarıyla:
Nasıl kitaplardan hoşlanırsın?
Kaç gün sonra geleceksin?
Kaçıncı sınıfta okuyor?
Ne gün geleceksin?
Soru zarflarıyla:
Neden coşkun suların sesi gittikçe dindi?
Bin bir başlı kartalı nasıl taşır kanarya?
Soru zamirleriyle:
Bunları sana kim anlattı?
Hangisi sizinle geldi?
Soruların kaçı cevaplandı?
Buraya nereden geldiniz?
Ünlem Cümlesi
Sevgi, korku, şaşma, hayret, seslenme, coşkunluk, heyecan ve sitem ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denir.
Ünlem cümleleri, ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle, "ki" bağlacıyla, haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur.
Ee, yeter artık!
Ah, ne yaptım!
Hah, şimdi oldu!
Eyvah! Geç kaldım!
İmdat! Boğuluyorum!
Ne kadar güzel!
Çabuk eve git!
Çık dışarı!
Ünlem ifade eden sözler her zaman cümle hâlinde değildir:
Eyvah!
İmdat!
Şart Cümlesi
İçinde şart ve koşul anlamı bulunan cümlelere şart cümlesi denir. Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipie göre çekimlenmiştir ve yardımcı cümle oluşturmuştur. Yani bir cümleyi şart çekimiyle bir yardımcı cümle yapabiliriz.
Eve geldiyse bizi beklesin.
Ankara'ya gidersen Kızılay'dan bana kaset al.
Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.
"ise", bazen istek anlamı katar; bu durumda yardımcı cümle ve şart cümlesi olmaz:
Kar yağsa da kartopu oynasak.
Önümüzdeki iki ayı bir geçirebilsek.
Comments