Kelimelerde Anlam Değişmeleri

Her bir kelime bir temel nesne ya da hareketi karşılar. Kelimenin zamanla karşıladığı kavramdan az çok uzaklaşması ya da yeni bir kavramı yansıtması durumuna kelimede anlam değişmesi denir. Anlam değişmeleri beş şekilde meydana gelir:

Anlam Genişlemesi

Bir kelimenin bir nesnenin, bir işin bir bölümünü ya da bir türünü gösterirken zamanla o nesnenin bütününü, bütün türlerini anlatır duruma gelmesine anlam genişlemesi denir.

Örneğin “yol” kelimesinin ilk anlamı “yürünen yer”dir. Yol kelimesi anlam genişlemesine uğrayarak “yöntem”, “içinden veya üstünden bir sıvının geçtiği, aktığı yer”, “davranış, tutum, gidiş veya davranış biçimi” anlamlarını kazanmıştır.

Anlam genişlemesine uğrayan kelimelere çok anlamlı kelimeler de denir. Bir keli menin, anlam gelişmesi yoluyla, asıl anlamı ile olan ilişkisini kaybetmeden yeni anlamlar kazanmasına çok anlamlılık denir.

Anlam Daralması

Bir kelimenin eskiden anlattığı nesnenin bir bölümünü, bir türünü karşılar duruma gelmesine denir. Örneğin, eski Türkçede “çocuk, evlat” anlamına gelen “oğul” kelimesi günümüzde sadece “erkek çocuğu” anlamında kullanılmaktadır.

Anlam Kayması (Başka Anlama Geçiş)

Bir kelimenin başlangıçta karşıladığı anlamdan uzaklaşarak yeni bir anlamı karşılamasına denir. Örneğin; “koca” kelimesi eskiden yaşlı adam anlamında kullanılırken bugün kadının eşi anlamında kullanılmasına anlam kayması denir.

Anlam İyileşmesi

Bir kelimenin eskiden kötü bir anlamı varken zaman içinde daha iyi bir anlam kazanmasına denir. Örneğin “yavuz” kelimesinin eskiden sahip olduğu “kötü, hırsız” anlamının yerine “yiğit, kahraman” anlamı kazanmasına anlam iyileşmesi denir.

Anlam Kötüleşmesi

Bir kelimenin eskiden iyi bir anlamı varken zaman içinde kötü bir anlam kazanmasına denir. Örneğin “canavar” kelimesinin “canlı, yaşayan, hayvan” gibi anlamlarından uzaklaşarak “yabani, yırtıcı hayvan” gibi olumsuz bir anlamı karşılar hâle gelmesine anlam kötüleşmesi denir.