Kıbrıs ve Türk Edebiyatı

Kıbrıs’ın 1571 yılında Osmanlı Devleti topraklarına katılmasından sonra adaya özellikle Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden birçok Türk halkı iskanına edilmeye başlanmıştır. Doğal olarak bu süreçte adaya gelen Türk halkı kendi maddi ve manevi kültür değerlerini de beraberinde getirmiştir. Bu kültürel değerlerin temelini başta dil, edebiyat ve folklor ürünleri oluşturmaktadır. Edebiyat sahasında ilk dönem eserlerini klasik dönem divan şairlerinin eserleri oluşturmaktadır. Bu şairleri kronolojik sıraya göre şöyle sıralamak mümkündür: Misâlî (1607), Zekâî (1648), Siyâhî (1710), Na'îb (1717), Arif Efendi (1725), Hızır Dede (1727), Musîb (Musîb Mehmet Efendi 1754), Müfti Hasan Hilmi Efendi (1847), Hacı Hasan Tahsin Bey (1861), Yusuf Ziya (1869). XIX. yüzyıldan itibaren ise bu alanda, Eski Zağra'lı Handi, Şem'î, Sezâyî, Hakkı, Hatif, Nâdirî, Salim, İffet, Kerimî, Tekî, Müfti Râci Efendi gibi şairleri örnek vermek mümkündür. Bu dönemde elbette pek çok atasözü, masal, mani, bilmece, destan, efsane, ve halk hikayesi gibi halk edebiyatına mensup yazılı ve sözlü ürünlerden örnekler görmek de mümkündür.

Çağdaş Kıbrıs Edebiyatı’nın temelinin atılması Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı ile paralellik göstermektedir. Bu dönemde özellikle adaya sürgün olarak gelen Namık Kemal başta olmak üzere, Mutasarrıf olarak atanan Ziya Paşa, 1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Kıbrıs’ın İngiliz Sömürgesine terk edilmesini 44 dörtlükten oluşan bir destanla anlatan Kıbrıs'lı Müsevvid Osman Efendi-zâde Mehmed Derviş Efendi ilk döneme damgasını vurmuştur. XX. yüzyılın başında dönemin Jön Türkleri arasında yer alarak Kıbrıs’a kaçan Vizeli Rıza İbn Emin, Kıbrıs’ta yetişen düşünce adamlarından Ahmet Raik Efendi’yi dönemin edebî temsilcileri arasında görmek mümkündür. Kaytaz-zâde Nâzım, Anadolu’daki Kurtuluş Savaşı yıllarında yazdığı bazı şiirlerle oradaki heyecanı Kıbrıs Türklerine yaşatmaya çalışmıştır. 1925 yılında Kıbrıs’ın resmen İngiliz sömürgesine verilmesinden sonra adaya daha önce göç eden birçok Türk aile geri dönmek zorunda kalmıştır. Adada kalan Türk ailelerine çok büyük siyasi baskılar uygulanmıştır. Özellikle 1930 yılından sonra kaleme alınan edebî eserlerde bu baskılar ve dönemin siyasi, sosyal, ekonomik yapısı üzerinde durulmuştur.

Bu bağlamda, 1930 yılından sonra Kıbrıs Türk edebiyatına farklı türlerde eserler vererek hizmet eden yazar ve şairleri şöyle sıralayabilriz: İsmail Hikmet Bey, Muzaffer Gökmen, İsmail Karagözlü, Osman Türkay, Özker Yaşın, Engin Gönül, Urkiye Mine Balman, Mustafa İzzet Adiloğlu, Taner Fikret Baybars, Ahmed Esad, Samet Mart (Sacit Tekin), Numan Ali Levent, Hüseyin Şenol, Şinasi Tekman, Mustafa Tangül, Oğuz Kusetoğlu, Ali Sedat Hilmi (Törel), Bener Hakkı Hakeri, Kutlu Adalı, Rauf Denktaş, Fuat Veziroğlu, Hizber M.Hikmet (Hikmetağalar), Neriman Cahit, Fikret Demirağ, Mehmet Kansu, Zeki Ali, Orbay (Mehmet) Deliceırmak, Süleyman Uluçamgil, Kamil Özay, Oktay Öksüzoğlu, Konur Alp, Özker Yaşın, Çetin Kasapoğlu, İsmail Bozkurt, Özden Selenge, Hakkı Yücel, Feriha Altıok.

Doç. Dr. İbrahim DİLEK