Şair Nev'i

Malkara doğumlu. Asıl adı Yahyâ’dır. Babası Pîr Ali Efendi, bir Halvetî şeyhidir. İlk öğrenimini, babasının yanında tamamlayıp İstanbul’a gitti. Medrese öğrenimi gördü. “Ahaveyn” sıfatıyla ünlü Karamânî Ahmed ve Mehmed adlı iki önemli müderristen, şâir Bâkî, Hoca Saadeddîn Efendi gibi ünlülerle birlikte ders aldı. Ders aldıkları gurupta, sonradan devrin en önemli san’at ve siyâset adamlarından olacak olan ondan fazla öğrenci vardı. Nev’î, hocası Mehmed Efendi’nin tayin olduğu Edirne’deki Bâyezîd Medresesi’ne, hocasıyla birlikte gitti. 1563’te, 5 yıl kaldıkları Edirne’den, birlikte döndüler. Şâir, 1566’da tahsilini bitirdi ve müderrislik görevine başladı. Altı yıl İstanbul dışında çalıştıktan sonra 1572’de İstanbul’a getirilip oradaki medreselerde hocalık yapmaya başladı. 1590’da Bağdad kadısı oldu ve on beş gün sonra III. Murad’ın şehzâdesi Mustafa’nın hocalığı görevine getirildi. Diğer şehzâdeler olan Osman, Bâyezîd ve Abdullah ile de ilgilendi. Kazasker rütbesiyle tekâüde ayrıldı.

Nev’î, çok güçlü bir şâirdi; ama yakınında Bâkî gibi bir ustanın bulunuşu, onu dâimâ gölgede bıraktı. Gazelleri rindâne ve âşıkânedir. Gazel sâhasındaki başarısı yanında, 1582 Haziranında başlayan ve 52 gün süren Şehzâde Mehmed’in sünnet düğünü için yazdığı kasîde (Sûriyye) si ile de ünlüdür. Velûd bir şâirdir. Eserlerinin otuzdan fazla olduğu söylenir.

Eserleri:

1. Dîvân: Tenkidli metni Mertol Tulum ve M. Ali Tanyeri tarafından 1977’de yayınlandı.

2. Füsûsü’l-Hikem Tercümesi

3. Hadîs-i Erba’în Tercümesi.

4. Netâyicü’l-Fünûn ve Mehâsinü’l-Mütûn: Ansiklopedik bir eserdir.

Gazel

Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün

Kanda bir gam yârsuz kala benümle yâr olur

Bir belâ kim sâhibin bulmaz bana gamhâr olur

İstesem bir çâre bin nâ-çârluk yüz gösterür

Vüs’at istersem geniş dünyâ başuma tar olur

Her har-ı nâdân içün pâ-bend olan zülf-i siyâh

Bana gelse mürg-ı can sayd itmek içün mâr olur

Tâli’ümde hak tasavvur kıldugum bâtıl çıkar

Rişte-i tevhîd olan halka bana zünnâr olur

Bâr-ı ümmîdin kesüp Mansûr-veş bu bâgdan

Nev’iyâ ber-dâr olan ma’nîde ber-hurdâr olur

*******

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün

Cefâ dildendür ol dildâr elinden dâdumuz yokdur

Gönüldendür şikâyet gayriden feryâdumuz yokdur

Niçün ‘aşk ehlini yâd itmez ol la’l-i Mesîh-âsâ

Bilür hod ‘âlem-i ervâha nisbet yâdumuz yokdur

Harâbât ehline rûz-ı hisâbı anma ey vâ’iz

Bizüm hergiz bu varlık defterinde adumuz yokdur

Togup kumrî-sıfat biz anadan tavk-ı mahabbetle

Esîr-i kayd-ı derd ü mihnetüz âzâdumuz yokdur

Mukarrer şâ’ir-i şîrîn-zebânuz Nev’iyâ ancak

Bu devr içinde bir şöhret virür Ferhâdumuz yokdur.

**********

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün

Senün mahzûnun olmak bana şâdân olmadan yegdür

Gamunla aglamak illerle handân olmadan yegdür

Cihânun ‘izz ü câhın böyle iz’ân eyledüm ben kim

İşigünde kul olmak dehre sultân olmadan yegdür

Düşüp kûy-i harâbât içre sûfî kâse-lîs olmak

Serîr-i devlete fagfûr u hâkân olmadan yegdür

Cihân-ı bî-sebâtun ragmına devr itdürüp câmı

İçüp lâ-ya’kıl olmak şâh-ı devrân olmadan yegdür

Şarâb-ı ‘aşk ile Nev’î gibi mest-i müdâm olmak

Bakup bu ni’met-i dünyâya hayrân olmadan yegdür