Temmuz Ayı Edebiyat Ajandası

1 TEMMUZ

1804: Romancı (ve puro tiryakisi) George Sand (Amandine Aurore Lucie-Dupin) Paris’te doğdu. 1904: Kamus-ı Türkî, Kamusü”l-Âlâm ve Kamus-ı Fransevî yazarı Şemsettin Sami öldü. 1950: Yorgo Seferis, Ankara’da Yunanistan Büyükelçiliği’nde görevliyken, 1900’de doğduğu ve Birinci Dünya Savaşı’ndan beri göremediği İzmir’e geldi: “Hava kararırken yaklaşıyoruz İzmir’e. Bu meltem, kırların bu görünüşü ve bitkilerin kokusu: hepsi öylesine bildik. Sonra, yavaş yavaş şehrin kendisinin görüntüsü beliriyor kafamda. Belleğimde öylesine açık seçik, şimdi ise tanıyamayacağım kadar değişmiş. Tanrım, ne yapacağım?”

1955: Halide Edip Adıvar’ın kocası (ve Osmanlı Türklerinde İlim’in yazarı) Dr. Adnan Adıvar öldü.

2 TEMMUZ

1904: Anton (Pavloviç) Çehov öldü.

1961: Ernest Hemingway, Idaho, Ketchum’da 12 kalibrelik Richardson tüfeğini yere dayadı, namluyu ağızına soktu ve tetiği çekti. 1920’lerin Paris’ini anlattığı A Moveable Feast (Paris Bir Şenliktir) ölümünden sonra, 1964’te çıktı.

1980: Edebiyat tarihçisi Mehmet Behçet Yazar öldü.

3 TEMMUZ

1946: Muzaffer Tayyip Uslu öldü.

1972: Hasan Âli Ediz öldü. Yaptığı çevirilerle Rus klasiklerinin ülkemizde tanınmasına büyük katkıda bulunmuştu.

4 TEMMUZ

1804: Amerikalı romancı Nathaniel Hawthorne (Scarlet Letter [Kırmızı Damga])doğdu. Kısa öykü üzerine getirdiği ilkelerle Poe’yu da etkileyecekti.

1862: Matematik profesörü Charles Dodgson, aralarında on yaşındaki Alice Liddle’ın da bulunduğu üç küçük kızla gittiği piknikte Alice adında bir kızın başından geçenleri anlattı; Alice’in ısrarı üzerine bu öyküyü yazdı. Sonradan Dodgson, Lewis Carroll oldu; öykü de Alice in Wonderland (Alice Harikalar Diyarında).

5 TEMMUZ

1880: George Bernard Shaw, yazar olmak için, Edison Telefon Şirketi’ndeki işinden ayrıldı – 24 yaşındaydı.

1995: Aziz Nesin öldü. Çatalca’da kendi kurduğu Aziz Nesin Vakfı’nın bahçesine gömülmesini ve mezarının yerinin gizli tutulmasını vasiyet etti. Vasiyeti yerine getirildi.

6 TEMMUZ

1535: Orlando Furioso’nun (Çılgın Orlando) şairi Ludovico Ariosto öldü.

1934: Gazetelerden: “Harry Gold adında, ender kitap hırsızlarıyla çalışan bir Ôhırsızlık mal satıcısı’, New York Halk Kütüphanesi’nden çalınmış bir Poe kitabını almaktan suçlu bulundu. Kitaba 3000 dolar değer biçildi. Bay Gold, Sing-Sing’de 1-2 yıl hapse mahkûm edildi.”

1971: Yayıncı Fahir Onger öldü.

7 TEMMUZ

1852: Sherlock Holmes’un sadık dostu Dr. John Watson’ın geleneksel doğum günü. Holmes’un yaratıcısı Sir Arthur Conan Doyle da 1930’un 7 Temmuz günü öldü.

1975: Reşat Ekrem Koçu öldü.

1993: Rıfat Ilgaz öldü.

8 TEMMUZ

1621: La Fontaine doğdu.

1822: Percy Bysshe Shelley, 29 yaşındayken, İtalya’da La Spezia yakınlarında boğuldu. 18 Temmuz günü Viareggio yakınlarında karaya vuran cesedi, 16 Ağustos günü Lord Byron, James Leigh Hunt ve Trelawney tarafından kumsalda yakıldı. Külleri 7 Aralık günü Roma’daki Protestan Mezarlığına gömüldü. Karısı (Frankenstein yazarı) Mary Shelley, şairin kalbini ipek bir “kefen”e sararak ölene kadar yanında taşıdı.

1981: Romancı (Kerkenez) ve E Yayınları’nın kurucusu Cengiz Tuncer öldü.

9 TEMMUZ

1764: Gotik romanın ilk ve en büyük adlarından, Otranto Castle’ın (Otranto Şatosu) yazarı Ann Radcliffe doğdu.

1842: Nathaniel Hawthorne ve yeni evlendiği karısı, Massachusets, Concorde’a taşındılar ve orada Thoreau’nun kazıp bellediği hazır bir bahçe buldular.

1948: Öykücü Şiir Erkök (Yılmaz), Ankara’da doğdu.

10 TEMMUZ

1871: Marcel Proust, Auteuil’de doğdu.

1992: “Yedi Meşaleciler”in sonuncusu, şair, eleştirmen ve edebiyat tarihçisi Cevdet Kudret öldü. 1991’de Varlık dergisinin 1000. sayısı için düzenlenen gecede “En sona ben kaldım; arkadaşlarım birer birer gittiler. Yaşadığıma seviniyorum ama tek kaldığıma üzülüyorum” demişti.

11 TEMMUZ

1754: İngiliz hekim, hayırsever, edebiyatçı ve yayıncı Thomas Bowdler (ö. 1825), Bath yakınlarında doğdu. 1818’de Shakespeare’i “aile içinde yüksek sesle okunmaya uygun olmayan” kısımları keserek yayımladı (The Family Shakespeare [Aile için Shakespeare]), böylece edebiyat metinlerini ayıklamak anlamına gelen “bowdlerleştirme”  deyiminin doğmasına yol açtı.

1974: 1951 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi İsveçli romancı Par Lagerkvist, Stockholm’de öldü.

1978: Eleştirmen ve çevirmen Bedrettin Cömert öldürüldü.

12 TEMMUZ

1536: Deliliğe Övgü’nün yazarı Desiderius Erasmus, İsviçre’de 69 yaşında öldü. Öncelikleri şöyleydi: “Biraz param olduğunda kitap alırım; para artarsa da yiyecek ve giyecek.”

13 TEMMUZ

1914: D.H. Lawrence, 1913 Martında tanıştığı Frieda Weekley ile Londra’da evlendi.

1934: Nijeryalı şair, oyun yazarı ve denemeci Wole Soyinka, Abeokuta’da doğdu.

1959: Ekrem Reşit Rey öldü.

1986: Öykü ve roman yazarı Mehmet Seyda öldü.

14 TEMMUZ

1904: Yiddiş öykü ve roman yazarı Isaac Bashevis Singer, Polonya’da Radzymin’de doğdu. 1978’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü alacaktı.

1995: Roman, öykü ve deneme yazarı, çevirmen (D.H. Lawrence’tan çevirdiği Ölen Adam’la 1963 Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü kazanmıştı) Bilge Karasu (d. 1930, İstanbul) öldü. Ölümünden sonra yayımlanmasını vasiyet ettiği son kitabı Altı Ay Bir Güz, 1996’da çıktı.

15 TEMMUZ

1908: Jean Cocteau’nun (18) ilk şiiri “Les Facades” (Fasadlar), Paris’te çıkan Je Sais Tout (Her Şeyi Biliyorum) dergisinde yayımlandı.

1919: Iris Murdoch, Dublin’de doğdu.

1933: Yaşar Nabi (Nayır) Varlık’ın ilk sayısını çıkardı. Çok güç koşullarda, hatta askerdeyken bile çıkarmayı sürdürdüğü Varlık, Temmuz 2001 sayısında 68 yılı ve 1125 sayıyı geride bırakmış olacak.

1977: Romancı Esat Mahmut Karakurt öldü.

16 TEMMUZ

1951: J.D. Salinger’ın kült romanı The Catcher in the Rye (Adnan Benk: Gönülçelen; Coşkun Yerli: Çavdar Tarlasında Çocuklar), Little, Brown & Company tarafından yayımlandı.

17 TEMMUZ

1790: Adam Smith öldü.

1889: Avukat ve polisiye yazarı Erle Stanley Gardner, Massachusets, Malden’de doğdu. Sayısı yüzü geçen romanlarının çoğunun kahramanı olan korkusuz avukat Perry Mason’ın serüvenleri filmlere ve televizyon dizilerine konu olacaktı.

1961: Vasfi Mahir Kocatürk öldü.

18 TEMMUZ

1811: William Makepeace Thackeray doğdu.

1965: Refik Halit Karay (Memleket Hikâyeleri; Gurbet Hikâyeleri) öldü.

19 TEMMUZ

1876: Hollanda Sömürge Ordusu’nun yeni askeri Arthur Rimbaud, Sunda Takımadaları’na vardı – ve hiç vakit geçirmeden askerden firar etti!

1965: J.D. Salinger’ın yeni öyküsü “Hapworth, 16, 1924”, New Yorker’da yayımlandı. Bu öykü, Carpenters’tan (1963) 34 yıl sonra, Mart 1997’de, Virginia’da kurmaca ve şiir kitapları basan küçük bir yayınevi olan Orchises Press’ten çıktı. Öykü kitap-lık’ın 45. (Ocak-Şubat 2001) sayısında Cem Akaş’ın türkçesiyle yayımlandı. Salinger hâlâ saklanıyor!

20 TEMMUZ

1959: Oyun yazarı Musahipzade Celal (Yedekçi; Aynaroz Kadısı) öldü.

21 TEMMUZ

1796: İskoç şair Robert Burns öldü. Ralph Waldo Emerson’a göre, “Bağımsızlık Bildirgesi, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Marseillaise, özgürlük tarihinde onun şarkılarından daha ağırlıklı belgeler değillerdi.”

1899: Hemingway, Illinois, Oak Park’ta doğdu. 60. doğum günü İspanya’nın Malaga kentinde bütün dünyadan konukların geldiği bir “şenlik”le kutlandı: Havai fişekler bir palmiye ağacını tutuşturunca, boğa güreşçisi Antonio Ordoñez’in yönetimindeki gönüllü itfaiye birliği de partiye katıldı.

22 TEMMUZ

1983: Mithat Sadullah Sander ile Şükûfe Nihal’in oğlu, Sander Kitabevi ve Sander Yayınları’nın kurucusu Necdet Sander öldü. 1980’li yıllarda kitaba KDV getirilmesine sinirlenmiş ve gazetelere kinayeli ilanlar vermişti.

23 TEMMUZ

1846: Henry David Thoreau, Meksika’yla savaşı protesto etmek için 1 dolarlık seçmen vergisini ödemedi ve hapse atıldı. Kendisini ziyaret edip “Henry, neden burdasın?” diyen arkadaşı Ralph Waldo Emerson’a verdiği “Waldo, sen neden burda değilsin!” yanıtı ünlüdür. Thoreau’nun bu kısa hapis deneyimi “Sivil İtaatsizlik” denemesinin temel kaynağı olacaktı.

1908: “Milli Şair” Behçet Kemal Çağlar doğdu.

1967: Ahmet Kutsi Tecer öldü.

1972: Fosforlu Cevriye’nin yazarı Suat Derviş öldü.

1925: Arif Damar doğdu.

24 TEMMUZ 1802: Baba Alexandre Dumas doğdu.

25 TEMMUZ

1856: Alman hiciv yazarı Stirner (asıl adı Gaspar Schmidt) 49 yaşında şarbondan öldü.

1914: Anais Nin 11 yaşında, ABD’ye gitmek üzere Barselona’dan ayrılmadan önce günlük tutmaya başladı. Günlüğünü ölene kadar sürdürecekti.

1974: Oyun yazarı İsmet Küntay (Evler Evler, 403. Kilometre) öldü.

26 TEMMUZ

1856: George Bernard Shaw doğdu. 90. doğum gününde ziyaretçileri arasında ünlü Scotland Yard detektifi Fabian da vardı. Fabian gelecek kuşaklar için yazarın parmak izlerini almaya çalıştı; ama Shaw’un parmakları öylesine zayıftı ki izleri alınamadı. Shaw “Bunu önceden bilseydim kesinlikle başka bir iş seçerdim” dedi.

27 TEMMUZ

1946: Yazar, bütün bir edebiyat ve sanat kuşağının hamisi Gertrude Stein Paris’te öldü. Alice B. Toklas’a son sözleri “Cevap nedir?” oldu, bir karşılık gelmeyince “O halde, soru nedir?” diye sordu.

1984: Şair İbrahim Zeki Burdurlu öldü.

28 TEMMUZ

1844: İngiliz şair Gerard Manley Hopkins doğdu.

1909: Romancı (Under the Volcano [Yanardağın Altında]) ve şair Malcolm Lowry, Liverpool yakınlarında doğdu.

29 TEMMUZ

1830: Tuileries’yi yağmalayan bir güruhun içinde yer alan Baba Alexandre Dumas, kraliyet apartmanlarında romanı Christine’in bir nüshasını buldu.

30 TEMMUZ

1514: Giorgio Vasari doğdu.

1784: Denis Diderot Paris’te öldü.

1818: Brontë kız kardeşlerin en küçüğü Emily (tek romanı: Wuthering Heights [Rüzgârlı Bayır; Uğultulu Tepeler]), Yorkshire, Thornton’da doğdu.

31 TEMMUZ

1731: Tristram Shandy’nin yazarı Laurence Sterne’in babası Roger Sterne öldü. Sterne 17 yaşındaydı.

1914: Fransız Sosyalist Partisi’nin (1901) ve L’Humanité gazetesinin (1904) kurucusu, yazar, konuşmacı ve devlet adamı Jean Jaurés (d.1859), bir deli tarafından öldürüldü.

1969: İrlandalı oyun yazarı ve denemeci Sean O’Casey’in (1880- 1964) “evrak-ı metruke”si, New York Halk Kütüphanesi tarafından 100.000 dolara satın alındı. Bu belgeler, kütüphaneyi İrlanda edebiyatının yükselişi konusunda bir numaralı kaynak haline getirecekti.