Türkçenin Karanlık Dönemleri

Literatürde Ana Türkçe ve İlk Türkçe şeklinde isimlendirilen dönemlere ait elimizde yazılı belgeler bulunmadığı için bu dönemler Türkçenin karanlık dönemi olarak adlandırılabilir. Orhun abidelerini içine alan Köktürkçe ve bundan sonraki dönem Türkçesi hakkında ise elimizde yazılı belgeler bulunmaktadır. Karanlık döneme dair bir ipucu bulabilmek için Türkçenin Sümerce ile bağlantısı kurulmaya çalışılmıştır. Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu hâlde Sümercede ön ekler de bulunmaktadır. Buna rağmen Türkçe ile Sümerce arasında son derece ciddî ilgiler kurulmuştur. Ülkemizde konu üzerinde özellikle Osman Nedim Tuna durmuştur. Tuna, Türkçe ile Sümercede 168 kelimenin ortak olduğunu tespit etmiştir. Bunlardan bazıları aşağıda gösterilmiştir.

Sümerce Eski Türkçe

mae, men (ben) men (ben)

zae (sen) sen

di (konuşmak) ti- (demek)

dingir (tanrı) tengri (tanrı)

dug (dökmek) tök- (dökmek)

iduga (parfüm) yıdıg (koku)

kur (ülke) kuru (kara parçası, yer)

kur (koruma) kon- (korumak)

nig (şey) neng (şey)

nig (şey) sag (sağ, sağlam, iyi)

tibira (metal) temir (demir)

ud (zaman) öd (zaman)

udi- (uyuma) udı- (uyumak)

uş (iş) ış/iş (iş)

zag (sağ taraf) sag (sağ taraf)

dib (bağ) yip/ip (ip)

tar (kesmek, kırmak) yar- (yarmak)

tar (kesmek, kırmak) yir (yer)

gaz (ezmek) ez- (ezmek)

gig (hasta olmak) ig (hastalık)

gud (öküz) ud (öküz)

giş (orman, ağaç) yış (orman)

gişig (kapı) eşik (kapı)

sig (iyi) yig (yeğ, iyi)

şeg (yağmur) yag- (yağmak)

şurim (yarım) yarım (yarım)

sag (küçük çocuk) çağa (çocuk)

sipad (çoban) çopan (çoban)

sud (uzun olmak) sun- (uzatmak)

Örtüşen kelimeler arasında üç çift de ikileme vardır:

Sümerce Eski Türkçe

kabkagak (sıvı için kap) kap kaçak (kap kaçak)

nigname (her şey) neng neme (her şey)

uşub (kuş yuvası) kuş eb (kuş evi)

Hunların da Türk oldukları ve Türkçe konuştukları üzerinde durulmuştur. Hunların dilinin de Türkçe ile bağlantısı merak konusu olmuştur. Hunların tören kılıcı anlamına gelen ve Çin kaynaklarında geçen king-lo’nun yazıya geçmiş en eski Türkçe kelime olduğu ileri sürülmüştür. M.S. 4. yüzyıl başlarından kalan ve Çince kaynakta anlamı da verilen Süke tılıkang / Bukuk-gu tutang “(Düşman) ordusuna karşı çıkın, Bukuk’u (lideri) tutsak alın!” şeklindeki beyit de ilk Türkçe metinlerdendir. Bunların dışında Türkçenin karanlık dönemleriyle ilgili çok net şeyler söyleyebilmek, bugün için mümkün değildir.

Prof. Dr. Ahmet MERMER