Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)

Dilimizde ünsüzler sert ve yumuşak olmak üzere iki gruba ayrılır.

Sert ünlüler "ç, f, t, h, s, k, p, ş" ünsüzleridir. Bunun dışında kalanlar ise yumuşak ünsüzlerdir.

Bir sözcük sert bir ünsüzle bitiyor ve o sözcüğe ünsüzle başlayan bir ek geliyorsa, ekin başındaki ünsüz sertleşir. Buna ünsüz benzeşmesi denir. Elbette bu benzeşme sert ve yumuşak şekli olan seslerde söz konusudur.

Türkçede sert ünsüzlerle (ç, f, h, k, p, t, s, ş) biten sözcüklerden sonra c, d, g ünsüzleriyle başlayan bir ek (-ci, -ce, -cik; -gi, -gin; -di, -de, -den..) gelirse; ekin başındaki c, d, g ünsüzleri, kendilerinden önce gelen sert ünsüzlerden etkilenerek sertleşir ve c - ç'ye, d - t'ye, g - k'ye dönüşür. Buna "sert ünsüz benzeşmesi" ya da "ünsüz uyumu" denir.

Şimdi bu kuralı örneklendirelim:

"Kitap" sözcüğünün sonundaki "p" sesi serttir. Bu sözcüğe biz "-de" hal ekini getirirsek "kitapda" sözü oluşur. Bu durumda ekin başındaki "d" sesi yumuşak olduğundan sözcükte ünsüz benzeşmesine aykırı bir durum görülür. Kurala uyulması için, "d" sesi sertleşmelidir. Bunun serti ise, yukarıda göstermiştik, "t" dir. Dolayısıyla sözcük, "kitapta" olacaktır.

ağaç-dan - ağaçtan

ocak-cı - ocakçı

seç-gin - seçkin

kaç-dı - kaçtı