Ünsüz Yumuşaması

Türkçede sözcüklerin sonunda "b, c, d, g" ünsüzleri bulunamaz. Bunların yerine "ç, k, p, t" sert - süreksiz ünsüzleri kullanılır.

Sert - süreksiz ünsüz (ç, k, p, t) ile biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir çekim ya da yapım eki gelirse sözcüklerin bazılarında sonda bulunan ç sesi c'ye, k sesi g, ğ'ye, t sesi d'ye, p sesi b'ye dönüşür. Buna "sert - ünsüz yumuşaması" ya da yalnızca "ünsüz yumuşaması" denir.

· Tek heceli sözcüklerin çoğu bu kurala uymaz.

· Yabancı dillerden dilimize gelmiş sözcükler de bu kuraldan etkilenir.

· Çok heceli Türkçe sözcüklerin -(i)t ekiyle türemiş olanları bu kurala aykırıdır.

· "t" sesiyle biten yabancı sözcüklerin kimileri bu kurala uymaz.

Örnekler :

* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen çok heceli sözcükler:

Bilek - bileği Kitap - kitabı

Tarak - tarağa Mezhep - mezhebi

Bacak - bacağı Dolap - dolaba

Yanak - yanağa Kasap - kasabı

Toprak - toprağın Hesap - hesabı

Kurak - kurağı Şurup - şurubu

Ağaç - ağaca İnat - inadı

İnanç - inancımız Kanat - kanadı

Piliç - pilici Geçit - geçidi

Pirinç - pirinci Yoğurt - yoğurdu

Pabuç - pabucun Umut - umudu

Borç - borcu Senet - senedin

* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen tek heceli sözcükler :

Aç - aça Bit - bitince

Tok - toku Ot - ota

Set - setin Sat - satılık

Türk - Türk'ün Kat - katın

Geç - geçen Set - setin

At - atı Yat - yata

İt - iti Bak - bakın

Küp - küpün Saç - saçın

* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenen tek heceli sözcükler :

Kap - kabı Çok - çoğu

Denk - dengi Kurt - kurda

Renk - rengi Mert - merdin

Git - gidin Gök - göğe

Yok - yoğun Cenk - cengi

* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen yabancı kökenli sözcükler :

Millet - milleti Hükümet - hükümete

Sanat - sanatı Hakikat - Hakikatı

Devlet - devleti Halk - halkın

Bilet - bilete Hakaret - hakaretin

Kanaat - kanaati Hasret - hasretinden

Saat - saatin Şöhret - şöhrete

Hukuk - hukuka Tebligat - tebligatı

Fazilet - fazileti Ziraat - ziraati

* Sert - ünsüz yumuşamasından etkilenmeyen Türkçe sözcükler :

Yanıt - yanıtı Yarat - yaratan

Anıt - anıtı Arat - aratın

Kanıt - kanıtı Gölet - göletin

Akaryakıt - akaryakıtı Gözet - gözeten

Kuşat - kuşatıcı Dinlet - dinletin

Diret - direten Beklet - bekletince