Yazara Bağlı Yazım Aşamaları
Yazmaya başlamadan önce yazarın gerek yazı konusu belli olduktan sonra, gerekse daha önceki deneyimlerini değerlendirmesine yazara bağlı evreler denir. Bunlar; yazarın gözlemleri, okudukları, konu üzerinde düşünmesi, bu düşünmeden doğan buluşları, tasarladığı bir ana düşüncedir. Sonra yazar bunları düzene koyar, yani plân yapar, yazmaya karar verir, yazma çalışmalarına başlar.
Gözlem Yapmak
Konuyla ilgili varlıkları, olayları gözleyerek ulaştığımız sonuca gözlem denir. Gözlem, yazmaya başlamadan önce ilk yapılacak işlemlerdendir. Geçmişteki gözlemlerden de yararlanılabilir. Günlük yaşam içinde birçok insan bakar kör gibi yaşamaktadır.
Gözlemek; bakmak değil, görmektir. Gözlem yapmakla doğru görme, çevreyi ve insanları doğru tanıma öğrenilir. Çevredeki insanlar, eşyalar, doğa, doğa olayları ve doğrudan kendimiz olmak üzere pek çok malzeme gözlenebilir. Bunlar içinde en güç olanı iç gözlem denilen kişinin kendi kendini gözlemesidir. Gözlemle ancak çevremizdeki varlıklarla, olaylarla ilgili bilgiye ulaşırız. Çevremizde ananas meyvesi yoksa ananası gözleyemeyiz. Gözlem yapma alışkanlığındaki kişilerde kavrayışta çabukluk, ileri görüşlülük yetileri gelişir; onlar insan ilişkilerinde de başarılıdırlar, çünkü kulaktan dolma sözlere değil de gördüklerine, gözlemlediklerine inanırlar.
Dört türlü gözlem vardır:
1. Doğrudan doğruya gözlem,
2. Hayal kurma,
3. Düşünme,
4. Geçmiş yaşantılarımızdan yararlanma.
Gözlem yaparken başta göz olmak üzere beş duyu organımız ile duygularımız; algılama, düşünme ve sezme merkezlerimiz yoğunlukla iş başındadır.
Okumak
Başka birinin, harf dediğimiz birtakım işaretlerle kalıcı kıldığı duygu, bilgi, gözlem, olay… gibi deneyimlerine bir tür şifre çözerek tanık olmaya okuma, bu eyleme okumak denir. Kişinin bilgisi, duygusu, hayal gücü ve dünya görüşü okumakla da zenginleşir. Okumakla dili zenginleşir, anlatım gücü artar.
Okumak da bir tür gözlem yapmaktır. Okuyarak başkalarının gözlemlerinden yararlanılır. Düşünceleri sıralarken konuyla ilgili tanımlamalar, karşılaştırmalar, örneklemeler, alıntılar, istatistik bilgiler ve kanıt göstermelerle konu geliştirilip sonuca ulaştırılır. Kullanılan dilin cümle ve anlam yapısının; dilin anlatım malzemeleri olan sözcük, deyim, terim, atasözlerinin iyi bilinmesi konu anlatımında yararlı olur. Bütün bu anlatım zenginliğine okumakla ulaşılır.
Düşünmek
Bir konuda, sonuca ulaşabilmek için belleğin karşılaştırma, ilgiler kurma, yeni sonuçlar üretme… gibi yetilerinden yararlanmaya düşünmek denir. İnsanı düşünmeye iten neden meraktır; bu merak çoğu kez dış dünyadan kaynaklanır. Düşünmek bizi insan yapan en önemli niteliğimizdir. Anlatıma geçmeden önceki ilk adım düşünmektir.
Düşünmede sözcükler dünyasından soyut ya da somut nesnelere, nesneler dünyasından sözcüklere geliş gidiş vardır. Düşünürken geçmiş deneyimlere, okuyarak öğrenilenlere yeniden biçim verilir. Bu eylem işitilmeyen konuşmadır. Düşünme sonucu düşünce üretilir. İnsanda düşünme yetisi doğuştan vardır, fakat düşünce sonradan kişinin çevresi, eğitimi, kendi zekâsı ve bilgisi ile oluşur, doğuştan getirilmez. Bu nedenle düşünce hem kişiden kişiye hem çevreden çevreye ayrılıklar gösterir. Türkiye’de yaşayan biri ile Amerika’daki birinin ürettiği düşünceler aynı değildir. Boileau “Yazmadan önce, düşünmeyi öğreniniz.” der. Bir konu ile karşı karşıya kalındığında verilen ilk tepki düşünmektir. Konu ile ilgili nelerin ne kadar bilindiği; araştırılacak, incelenecek bilgiler bu evrede ortaya çıkar.
Buluş
Anlatılacakların bellekte bütün ayrıntılarıyla canlandırılması, düşüncelerin konu üzerinde yoğunlaşmasıyla varılan özgün düşünce, herkesten ayrılan kendine özgü anlatım buluş demektir. Buluşta kişinin kültüründen de izler vardır. Buluş, araştırma ve incelemeler sonucunda anlatacaklarımızın, belleğimizde canlanması, konu ile ilgili olanların ayıklanıp toplanması, ana düşüncenin belirlenmesidir. İyi buluş yapabilmek için çok okumak, iyi gözlem yapabilmek ve sağlıklı düşünmek yeter; çünkü her insan ayrı bir dünya olduğuna göre, anlatacakları zaten kendine özgü olacaktır. Buluşun en önemli bir yönü de anlatacağı konu ile okuru arasındaki bağı güçlü kurmaktaki özgünlüktür. Bunun için yazarın yazı bitimine kadar, yazacağı ya da anlatacağı konuda yoğunlaşması gerekir. Önce konuyu anlamalı, özümlemeli; sonra konuyla sanki bütünleşmelidir. Buluş ne kadar güzel ise anlatım o kadar basmakalıplıktan kurtulur, yazara ve yazıya değer kazandırır. Buluşun gerçeğe uyması, doğal ve inandırıcı olması, kanıtlanabilir olması gerekir.
Ana Düşünceye Ulaşma
Düşünceleri iyi ve doğru yazmak yetenek işi değildir. Kullanılan dili iyi bilmek, yazma tekniğini bilmek, iyi düşünmek, konuyu kavramak, yazının amacını saptayarak düşünceleri bu amacı destekleyecek sırayla dizmek gerekir. Bu nedenle yazıya başlamadan ana düşünceyi belirlemek, bütün düşünceleri bu ana düşünceyi destekleyecek biçimde işlemek gerekir.
Plânlama (Tasarlama)
Anlatımda altıncı adımdır. Tasarlama, bir yazıda neyin, ne kadar yazılacağının önceden belirlenmesi ve sıraya konması için yapılan bir ön çalışmadır. Tasarlama, düşüncelerimizi karmaşıklıktan kurtarır. Dinleyen ya da okuyanla aramızdaki bağın daha sağlıklı ve tez kurulmasını sağlar.
Karar
Yukarıdaki çalışmalar sağlıklı yapılarak ana düşünceye ulaşıldı yazılacaklar tasarlandı ise, kişi anlatım yollarından birini seçerek konu ile ilgili düşüncelerini bildirmeye karar verir. Anlatımın en önemli adımıdır. Ancak karar olumlu ise güzel ve kalıcı bir yazı doğacak demektir.
Comments